فیلترینگ چیست و چگونه یک سایت فیلتر می شود؟

فیلترینگ! عبارتی که این روزها زیاد سر زبان ها است و کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی با آن دست و پنجه نرم می کنند. فیلترینگ در حقیقت محدود کردن دسترسی کاربران به محتواهای موجود در اینترنت و وب است که به نوعی سانسور کردن آن محتوا می باشد. این محتوا ممکن است سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... باشد که مشاهده آن برای کاربران نامناسب بوده و توسط کارگروه فیلترینگ فیلتر شده باشد. 

فیلترینگ اینترنتی یا فیلترینگ یا فیلتر کردن عبارت است که در فضای مجازی همه با آن آشنا هستند و حاکی از محدود کردن دسترسی کاربران وب و اینترنت به وب سایت ها، صفحات اینترنتی و خدمات اینترنتی می باشد که از دیدگاه مسئولین سیاسی - فرهنگی کشور برای مصرف عموم مناسب نیست. تعیین مصادیق فیلترینگ و صدور حکم آن توسط کارگروه محتوای مجرمانه انجام می شود اما عملیات فیلتر کردن توسط ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) اجرا می شود. در کشورهای مختلفی از جمله چین، بلاروس، مصر و ... فیلترینگ وجود دارد که ایران نیز یکی از آنها است.

چطور یک سایت فیلتر می شود؟

احتمالا برای شما هم پیش آمده که وقتی آدرس یک سایت را در مرورگر خود وارد می کنید با صفحه ای مواجه می شوید که در آن نوشته شده «این سایت فیلتر شده است!». خب، حالا می خواهیم بدانیم که چطور این اتفاق می افتد و اصلا چطور یک سایت فیلتر می شود. علاوه بر مراحل حقوقی و قانونی فیلترینگ سایت ها که توسط کارگروه مربوطه انجام می شود و در نهایت آدرس سایت و صفحه ای از آن در لیست سیاه فیلترینگ قرار می گیرد مراحل سیستمی نیز وجود دارد که در ادامه بیان خواهیم کرد.

پس از این که شما آدرس یک صفحه را در مرورگر وارد می کنید. رایانه شما درخواستی ارسال می کند. این درخواست ابتدا به شرکت خدمات دهنده اینترنت (ISP) ارسال می شود و از آنجا به شبکه محلی ارسال می‌شود. پیش از آن که درخواست شما از شبکه محلی به سروری وب سایت مورد نظر شما ارسال شود توسط سیستم فیلتر کننده بررسی می‌گردد. سیستم فیلترینگ دارای بانک اطلاعاتی یا لیست سیاهی حاوی وب سایت های فیلترشده می باشد که تمام درخواست های اینترنتی با IP های ایران با این لیست چک می شوند. 

این لیست از سه جزء دامنه (Domain Address)، آدرس آ‌ی‌پی (IP Address) و کلمات کلیدی (Keywords) را دارد که درخواست شما در این لیست جستجو می شود. اگر هیچ یک از کلمات و آدرس‌های موجود در لیست سیاه در درخواست شما وجود نداشته باشد، این درخواست به سرور هدف ارسال می شود و نتیجه آن به شما نمایش داده می شود. اما اگر درخواست شما در این لیست وجود داشته باشد درخواست شما به سرور سایت مورد نظر ارسال نمی شود و به جای آن شما به سایت «پیوندها» گسیل خواهید شد.

در این میان دو مفهوم لیست سیاه و لیست سفید وجود دارد. لیست سیاه حاوی آدرس سایت هایی می باشد که غیرمجاز شناخته شده و فیلتر شده اند. در این لیست بعضا کلمات کلیدی هم وجود دارد که استفاده از آنها در درخواست ها ممنوع است بطوری که اگر در سایتی این کلمات وجود داشته باشد فیلتر می‌شود. مفهوم دیگر لیست سفید است که به سایت هایی گفته می شود که دسترسی به آنها مجاز می باشد. در بحث مورد نظر ما سایت هایی که در لیست سیاه نباشند در لیست سفید خواهند بود.

انواع روش‌های فیلترکردن سایت‌ها

برای اجرای فیلترینگ و فیلترکردن سایت ها از نظر سیستمی روش های مختلفی وجود که نتیجه آن محدود کردن دسترسی کاربران به وب سایت ها می باشد. روشهایی که در ادامه ذکر می شوند روشهای فیلترینگ از مبدا هستند. به این معنی که سایت ها و درخواست های اینترنتی از مبدا و قبل از رسیدن به هدف فیلتر می شوند.

فیلترینگ به وسیله DNS
سرویس DNS به این صورت است که نام هر دامنه اینترنتی (Domain) را به IP آدرس متناظر با آن ترجمه می‌کند. آدرس سروری که سرویس DNS را به شما ارائه داده به صورت خودکار هنگام برقراری اتصال به اینترنت از طریق ISP در اختیار رایانه شما قرار می گیرد. اگر این سرور DNS، سانسور کننده باشد، کلیه درخواست‌های ارسالی جهت مشاهده سایت‌های غیرمجاز را بی پاسخ می‌گذارد.

فیلترکردن به روش پروکسی
در این روش ISP یا همان سرویس دهنده اینترنتی دسترسی مستقیم شکت به اینترنت را محدود کرده و شما را ملزم به استفاده از پروکسی می نماید. در این صورت باید در تنظیمات مرورگر خود، آدرس پروکسی سروری را که شرکت ISP به شما داده را وارد کنید. در این صورت دیگر کلیهٔ درخواست‌های شما به پروکسی فرستاده می‌شود و در صورتی که مجاز باشد پروکسی آن را از اینترنت دریافت می کند و نتیجه را برای شما ارسال می‌کند.

فیلترینگ به وسیله مسیریاب
در قسمت پایانی شبکه یا Gateway مسیریاب سیستم طوری تنظیم می‌شود که ترافیک خروجی شبکه (که در اینجا همان اینترنت است) را به سمت یک سیستم خاص منحرف کند. در این صورت تمامی درخواست ها از این سیستم عبور می کنند و در صورت وجود سایت‌های غیر مجاز، درخواست بلوکمی‌شود و کاربر بی پاسخ می ماند.

فیلترینگ با مسدود کردن پورتها
پورتها در شبکه همچون درهایی هستند که سرور از طریق آنها سرویس هایش را ارائه می دهد و در حقیقت محل عبور و مرور تبادلات اطلاعاتی می باشد. بنابراین اگر پورتی بلوک شود، تمام سرویس‌هایی که از طریق آن پورت ارائه می‌گردد، غیر قابل دسترس خواهد بود. در بیشتر موارد پورتهای ۸۰، ۳۱۲۸، ۸۰۸۰ که غالبا برای پروکسی ها هستند مسدود می‌شوند.

فیلترینگ معکوس چیست؟

نوع دیگر فیلترینگ، فیلترینگ در مقصد است. به این صورت که پس از ارسال درخواست و رسیدن آن به هدف و مقصد عملیات بلاک کردن انجام می شود. سرور شرکت ارائه دهندهٔ خدمات وب یا همان سرور وب سایت، قبل از ارائه هر گونه سرویسی، ابتدا IP کاربر یا همان بازدیدکننده را چک می‌کند و در صورتی که متعلق به یک کشور خاصی باشد از ارائهٔ سرویس به این کاربر امتناع می کند. البته باید گفت که این روش نه از سوی دولت و کشور کاربر بلکه از جانب سرویس دهنده و وب سایت انجام می شود.

به عنوان مثال همچون برخی سایت های خارجی که به خاطر تحریم از ارائه خدمات به آی پی های ایرانی خودداری می کنند. برخی کاربران برای حل این مشکل از پروکسی یا VPN استفاده می کنند تا با تغییر آی پی خود از خدمات وب سایت مورد نظر بهره مند شوند.

مزایا و معایب فیلترینگ

پس از آگاهی از نوع و روش فیلتر کردن سایتها لازم است در خصوص فواید و مضرات فیلترینگ نیز کمی بدانید. در ادامه مزایا و معایب فیلتر کردن سایت ها و خدمات اینترنتی را بیان خواهیم کرد. برخی از مزایای فیلترینگ عبارتند از:

• جلوگیری از افزایش فساد اخلاقی در جامعه
• حفظ تدین کاربران و کاهش سستی ایمان در جامعه
• پیشگیری از کلاهبرداری‌های کلان اینترنتی
• حفظ و جلوگیری از قبح زدایی رسانه ای
• جلوگیری از انتشار گسترش اطلاعات نادرست و مغرضانه

اما در کنار مزایا برخی معایب نیز برای فیلترینگ ذکر شده است. برخی از معایب فیلترینگ عبارتند از:

• کاهش سرعت اینترنت و ارائه خدمات و اتلاف وقت کاربران
• ایجاد ضعف در حوزهٔ فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک
• از بین رفتن وجه عمومی کشور در دنیا
• مسدود شدن برخی سایت های علمی همچون پزشکی
• صرف هزینه و وقت از جانب حکومت

فیلترینگ مزایای فراوانی دارد که هیچ کس منکر آن نیست. در عین حال معایبی دارد که با استفاده از روشهای درست و اصولی فیلترینگ امکان کاهش این معایب وجود دارد. به عنوان مثال مسدود شدن سایت های علمی در حال حاضر به خاطر غیرهوشمند بودن فیلترینگ رخ می دهد. در حالی که اگر از فیلترینگ هوشمند استفاده شود دیگر چنین موضوعی وجود نخواهد داشت.

فیلترینگ شبکه های اجتماعی و سایت های پرطرفدار

یکی از معایب فیلترینگ در کشور مسدود شدن شبکه های اجتماعی و سایت های پربازدید و محبوب جهانی است. بسیاری از کاربران نسبت به این موضوع گله دارند و اصلا علت اصلی بسیاری از نارضایتی کاربران نسبت به فیلترینگ همین فیلتر شدن شبکه های اجتماعی و سایت های پرطرفدار است. اما متاسفانه وضعیت برخی از شبکه ها و سایت های طوری است که فیلتر شدن آنها ضروری می باشد.

به عنوان مثال فیس بوک، برترین شبکه اجتماعی دنیا که حدودا ۲ میلیارد کاربر از سراسر دنیا دارد. فیس بوک به همراه توییتر در سال ۱۳۸۸ و به دلیل سرویس دهی به آشوبگران مسدود شده اند. علت فیلتر شکن تلگرام هم همین موضوع بوده است. سایت ویدیویی یوتیوب به دلیل محتوای ویدیویی آزاد و بدون نظارت آن مسدود شده است که بسیاری از سایت های ویدیویی و تصویری دیگر نظیر آن نیز به همین دلیل فیلتر شده اند. اپلیکیشن وی چت هم که یکی از پیام رسان های خارجی است به دلیل قابلیت دوست یابی آن در کشور مسدود شده است. به طور کلی هر یک از شبکه ها یا سایت های مشهور به چنین دلایلی مسدود شده اند. 

در این حوزه بررسی های روی ۵۰۰ سایت برتر دنیا انجام شده است که تحلیل اطلاعات گردآوری شده نشان می دهد تنها ۲ درصد از سایت های پربازدید دنیا در ایران فیلتر هستند بقیه آنها بدون مشکل در دسترس کاربران ایرانی قرار دارد. این تعداد از وب سایت های مسدود شده توسط کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ، اغلب سایت هایی غیرفارسی و با مدیریت خارجی هستند. در حالی که در تبلیغات سوء گفته می شود در ایران درصد بالایی از منابع آنلاین فیلتر هستند.

البته باید توجه داشت که مسدود شده سایت ها و سرویس های آنلاین، همه داخلی نیست و بعضا ریشه خارجی دارد. به عنوان مثال مسدود شدن برخی سرویس ها نظیر گوگل پلاس، گیت هاب، اپ استور و ... به علت تحریم های آمریکا می باشد و ارتباطی با سیاست های فیلترینگ در کشور ندارد. 

فیلترینگ هوشمند چیست؟

یکی از بحث های اصلی سر فیلترینگ در کشور «فیلترینگ هوشمند» می باشد که ماهیت آن نیز تا حدودی از نامش مشخص است. اما لازم است دقیق تر در مورد این موضوع توضیح داده شود تا به طور دقیق مشخص شود که فیلترینگ هوشمند چه هدفی را دنبال می کند. در روش فعلی فیلترینگ در صورتی که محتوایی نامناسب در وب سایت وجود داشته باشد، کل سایت فیلتر می شود. مشخص است که چنین رویه ای به هیچ وجه صحیح نیست و تنها صفحاتی که دارای محتوای نامناسب هستند باید فیلتر شوند. 

فیلترینگ هوشمند هدفش جلوگیری از این اتفاق است. یعنی فرایند فیلترینگ اینترنت طوری هوشمند شود که تنها صفحات غیرمجاز یک سایت مسدود شوند و دیگر صفحات آن سایت که مجاز هستند آسیب نبینند. علاوه بر این برخی محتواهای اینترنت هستند که تنها برای برخی کاربران مضر هستند و برای برخی دیگر مفید نیز واقع می شوند. به عنوان یک فعال رسانه نیاز دارد به رسانه های خارجی، شبکه های ویدیویی و ... دسترسی داشته باشد، در حالی که همین مورد برای یک نوجوان یا یک شهروند عادی غیرضروری است و حتی ممکن است مضر باشد. فیلترینگ هوشمند باعث می شود آن محتوای خاص برای فعال رسانه آزاد باشد و برای شهروند عادی مسدود شود.

با تمام این اوصاف در حال حاضر کشور ما درگیر عملیات فیلترینگ بسیاری از سایت ها می باشد که در این میان برخی از آنها نیز بی دلیل فیلتر شده اند. بطوری که مسئولین مربوطه نیز نظر دارند که این روش بستن سایت ها اصلا مناسب نیست و باعث ایجاد محدودیت شدید برای کاربران شده است. همچنین به نظر مسئولین فیلترینگ باعث افزایش تعداد نصب فیلترشکن ها شده است و در نتیجه آن تمام ایرانی ها از فیلترشکن استفاده می کنند. به نظر می رسد راه اندازی فیلترینگ هوشمند در کشور می تواند این مشکلات را تا حد زیادی کاهش دهد و محدودیت های بی مورد ایجاد شده را رفع کند.

مسئولیت فیلتر یا رفع فیلتر به عهده کیست؟

طبق قانون مسئولیت فیلترینگ در کشور به عهده کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است بر خلاف تصور برخی افراد، وزیر ارتباطات اختیاری در این خصوص ندارد. البته وزیر ارتباطات به عنوان یکی از اعضای کارگروه یک حق رای دارد. به طور کلی فیلتر و رفع فیلتر سایت یا شبکه اجتماعی در اختیار کارگروهی تحت عنوان کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است که فیلتر شدن یا رفع فیلتر شدن محتواهای رسانه ای را این کارگروه تعیین می کند. کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مجمعی متشکل از نمایندگان بخش های مختلف دخیل در فضای مجازی و امور رایانه ای کشور می باشد که ریاست آن بر عهده دادستان کل کشور بوده و شش نفر از اعضای آن نیز وزرای دولت می باشند.

• وزیر اطلاعات
• وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
• وزیر دادگستری
• وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
• وزیر علوم تحقیقات و فناوری
• وزیر آموزش و پرورش

اعضای این کارگروه در می توانند به فیلتر شدن یا نشدن یک محتوای رسانه ای راه مثبت داده و دستور آن را صادر کنند. البته فیلتر شدن در حالت کلی یکسری مولفه ها دارد که توسط کارگروه تعیین شده و عوامل فیلترینگ طبق آن مولفه ها کار خود را انجام می دهند. اما در موارد کلان همچون فیلترینگ شبکه های اجتماعی یا سایت های بزرگ تصمیم گیرنده کارگروه است. 

منبع: تابناک